هر دوی این برداشت می‌تواند درست باشند. طرفین ممکن است عامدانه به سمت آنچه که بسیاری آن را توافق “کمتر در برابر کمتر” در غیاب برجام می‌خوانند، حرکت کنند یا اصلا به آن سمت نروند.
در گفت‌وگو با مقامات ایرانی و سایر مقامات، برخی ایده‌ها درباره اینکه توافق پس از برجام چگونه ممکن است، آشکار می‌شود.
یک درس زندگی این است که نمی توانید به عقب برگردید. ایران نتوانست خود را برای پاسخ مثبت به متن پیشنهادی اتحادیه اروپا برای بازگشت به برجام در تابستان گذشته مجاب کند. و آن فرصت گذشت. حتی اگر ایران اکنون به پیش نویس قبلی بله بگوید، واشنگتن ممکن است نه بگوید. روایت و اولویت ها برای دولت بایدن تغییر کرده است. حمایت از روسیه در جنگ با اوکراین، در صدر اولویت های آمریکا قرار گرفته است. مجلس نمایندگان جمهوریخواه و رئیس جمهور احتمالی جمهوریخواه در سال ۲۰۲۴ با رویکردهای سختگیرانه در قبال ایران، فضای سیاسی آمریکا را برای توافق نامطلوب می کند.
برای اتحادیه اروپا، نبض مذاکرات هنوز می زند، اما ضعیف. بروکسل در قبال ایران سیاست دو مسیره دارد: از یک سو تحریم و فشار بخاطر اعتراضات و روسیه و از سوی دیگر دیپلماسی در بحث برجام.
جوزپ بورل، مسئوال عالی اتحادیه اروپا در امور خارجی در ۲۳ دسامبر نوشت که هیچ جایگزینی برای برجام وجود ندارد و افزود: “کسانی که غیر از این فکر می کنند، به سادگی خود را گول می زنند.”
در همین حال، بورل و حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه ایران، به گفتگو ادامه می دهند که آخرین آن، ۱۹ فوریه بود.
همزمان، این هفته، آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، گزارش‌هایی مبنی بر غنی‌سازی اورانیوم ایران به میزان ۸۴ درصد، تنها ۶ درصد کمتر از میزان مورد نیاز برای یک سلاح، را پیگیری می‌کند. این ماجرا منجر به هشدارهایی در غرب و اسرائیل مبنی بر اینکه ایران در غیاب برجام، به سمت بمب اتمی پیش می رود، شده است.
رابرت مالی، نماینده دولت بایدن در امور ایران، هفته گذشته همراه با یک هیئت آمریکایی برای گفتگوهای آمریکا و شورای همکاری خلیج فارس در خلیج فارس حضور داشت و شرکای واشنگتن را برای اتخاذ موضع بازدارنده قوی تر علیه ایران بسیج کرد.
مالی همچنین یک سفر جانبی به عمان داشت، کشوری که به مدت طولانی تسهیل کننده مذاکرات بی سر و صدای ایران و آمریکا بوده است.
ایالات متحده، در حالی که فعلاً برجام را نادیده می گیرد، همچنان از لزوم دیپلماسی به عنوان بهترین رویکرد صحبت می کند. علاوه بر میانجی‌گری اتحادیه اروپا، پیام‌هایی به طور مرتب از طریق مقامات قطری، عمانی، عراقی و بریتانیایی بین واشنگتن و تهران رد و بدل می‌شود.
به نظر می رسد بیشتر ترافیک دیپلماتیک مربوط به تبادل احتمالی زندانیان آمریکایی باشد. این توافق احتمالا منجر به آزادی سیامک نمازی، عماد شرقی و مراد طاهباز می شود که همگی در ایران زندانی شده اند.
این توافق، در صورت تحقق، شامل آزادسازی حدود ۷ میلیارد دلار از وجوه مسدود شده ایران در بانک های کره جنوبی نیز می شود. طبق گزارش‌ها، قطر در حال کمک به میانجی‌گری سازوکار تامین مالی این توافق است.
مقامات ایرانی که خواستار عدم افشای نامشان بودند، می گویند که توافق با ایالات متحده و غرب در مورد برنامه هسته ای این کشور ممکن است همچنان امکان پذیر باشد، حتی اگر پایین تر از حد و حدود برجام باشد.
یک مقام ارشد ایرانی گفت: «ما هنوز به طور غیرمستقیم در حال مذاکره هستیم و برای مبادله آماده هستیم».
اینکه ایران با افزایش غنی‌سازی به ۸۴ درصد زنگ های خطر را به صدا درآورده، ممکن است راهی از طرف تهران برای ایجاد تحرک در مذاکرات متوقف شده باشد. البته می تواند نشانه ای از حرکت آهسته ایران به سمت سلاح هسته ای باشد. یا هر دو.
یک مقام ایرانی دیگر اظهار داشت: «برجام در بن بست است. البته از منظر ما، همچنان زنده است و می‌توانیم آن را احیا کنیم.» وی افزود: «برجام فقط باید در مورد لغو تحریم‌ها و برنامه هسته‌ای ایران باشد، نه هیچ چیز دیگری. ما از اینکه برجام را نداشته باشیم، ناراضی هستیم اما می توانیم با این وضعیت کنار بیاییم. ما روابطی طبیعی با غرب را همزمان با وجود برجام ترجیح می دهیم»
به گفته ی این منبع، اگر در بحث برجام به هدف نرسیم، ایران همچنان به تعهد خود به عنوان عضوی از معاهده منع گسترش تسلیحات تسلیحات هسته‌ای یا NPT پایبند خواهد بود، به این معنی که اجازه بازرسی‌ها بر اساس توافق پادمان را می‌دهد، اما بازرسی‌ها و نظارت‌های تقویت‌شده یا پروتکل الحاقی که جزئی از برجام بود را نمی پذیرد.
برای دولت بایدن، جلوگیری از دستیابی به سلاح هسته ای توسط ایران همچنان اولویت اصلی است. دولت بایدن هنوز رویکرد دیپلماتیک را کنار نگذاشته است، اما وجود «همه گزینه‌های روی میز» نیز بخشی از این سیاست آمریکا هستند. همزمان، تحریم های آمریکا و اتحادیه اروپا علیه ایران ادامه دارد. ایالات متحده و اسرائیل در مورد ایران به یکدیگر نزدیک‌تر شده‌اند، زیرا روابط واشنگتن و اورشلیم به دلیل اختلاف نظر بر سر طرح‌های دولت راست‌گرای اسرائیل و تشدید تنش در مورد مسئله فلسطین متلاطم شده است.
گفته می شود، به جز اسرائیل، احتمالاً در واشنگتن و سایر نقاط منطقه تمایل کمی برای حمله نظامی به ایران وجود دارد.
اگر توافق مبادله زندانیان جمع و جور شود، مکانیسم مالی این توافق می تواند تبدیل به یک چارچوب برای آینده شود، البته در صورتی که حسن نیت وجود داشته باشد و همه چیز در همه زمینه ها آرام باشد از جمله بحث هسته ای، روسیه، اصلاحات و منطقه ای. این موضوع دشواری است، اما ما داریم در مورد توافق کمتر در برابر کمتر حداقل برای الان صحبت می کنیم. تصور اینکه طرفین به گفتگو ادامه ندهند سخت است. و ریسک ها مثل همیشه بالاست.
همانطور که آنتونی بلینکن، وزیر امور خارجه ایالات متحده روز سه شنبه در آتن گفت: «بسیاری از چیزها بستگی به این دارد که ایران چه می گوید و چه می کند و اینکه آیا تعامل می کند یا نه».
