دیدبان مسجدسلیمان : انسانها در یک زندگی اجتماعی حبات دارند و شرط بقا آنها وجود ارتباط و مبادله است. در جامعه شناسی مکتبی تحت عنوان مبادله گرایان وجود دارد که به این وابستگی متقابل اشاره داشته که در این نظریه ، بیش از آن‌که روابط گروهی و نهادی قابل طرح باشند، رابطه فرد با فرد مطرح میشود و تأکید، اساساً بر فرد یا روابط میان دو فرد است؛ لیکن هر‌نظریه جامعه‌شناختی باید به واحدهای جمعی بیش از دو نفر نیز توجه کند. هومنز از بنیانگزاران مکتب مبادله اجتماعی مبادله را از سطح مبادله فرد با دیگری فراتر برده و در نظریه خود، مسأله نهادها، گروه‌ها و زیرنهادها را هم مورد بررسی قرار داده است.
در مبادله گرایی اجتماعی رفتار اجتماعی عبارت است از:
الف) رفتار باید اجتماعی باشد؛ یعنی این‌که وقتی یک شخص در یک موقعیت خاص دست به کنش می‌زند، در مقابل فرد دیگر قرار گرفته باشد؛
ب) توأم بودن عمل اجتماعی با پاداش یا مجازات فرد دوم؛ عمل اجتماعی با پاداش یا مجازات فرد دوم، نه شخص دیگری که در موقعیت عمل نبوده است، توأم باشد؛
ج) عمل و رفتار باید واقعی باشد؛ و تنها آنچه که در کتاب، نوشته‌ها و اقوال وجود دارد، ملاک نیست.
جامعه ی ما انتخابات ریاست جمهوری و شورای شهر را در پیش روی خود دارد . دو انتخابی که یکی در سطح کلان و ملی زندگی اجتماعی ما را تحت الشعاع قرار می دهد و دیگری در سطح خرد و بومی تاثیرات خود را نمایان می کند. آنچه که این تاثیرات را ایجاد می کند نحوه ی انتخاب ما است ما چه ملاک هایی برای انتخاب داریم؟ آیا این ملاک ها بر اساس منطق و عقلانیت استوار است یا صرفا رفع مسئولیتی یا انجام تکلیفی است.
انتخابات نیز یک رفتار اجتماعی در مبادله اجتماعی است که فرد در ارتباط با فرد یا گروه های اجتماعی دست به انتخاب می زند. این کنش می تواند بر اساس عقلانیت باشد یا ارزش های قومی و قبیله ای یا صرفا عملی انتظاری از سوی جامعه از فرد!
در انتخابات پاداش و تنبیه نقش مهمی دارند. برای پاداش مصادیق متفاوتی را میتوانیم مشخص کنیم و البته برای تنبیه
به عنوان مثال تشویق یا تایید اجتماعی برای فرد کاندیدا پیروز شدن در انتخابات است و برای فرد رای دهنده پس از راهیابی کاندیدا پاداش هایی دیگری نیز وجود دارد که جای بحث دارد:
فرد چه انگیزه ای از حمایت و مشارکت داشته است؟ اگر فرد رای دهنده برای تغییر و به جریان انداختن گردش نخبگان شرکت کرده است که دیگران در پاداش تغییر دادن با او شریک هستند اما اگر جنبه شخصی باشد این زمان مصادره حمایت رای دهندگان است و به نوعی بدهکار کردن شخص پذیرفته شده در انتخابات است.که در آینده چه مزایا و غنیمت هایی از او طلب خواهد کرد.
انتخابات عمل و رفتاری است که جنبه عملی و واقعی دارد و نه تعریفی و ادعایی یعنی باید رفتار عملی از سوی کنشگر روی دهد و در حد تعریف نماند.
بر این اساس که مشخص گردید انتخابات یک رفتار اجتماعی است برای انجام رفتار هومنز به قضایای مبادله اجتماعی اشاره می کند که در ارتباط با انتخابات می توانیم به چند اصل مبادله ای هومنز اشاره کنیم: از جمله:
۱٫ انگیزه؛ قضیه یا گزاره اول انگیزه نام دارد؛ که در برخی کتب جامعه‌شناسی از آن با عنوان قضیه موفقیت نیز یاد میشود. در این گزاره، وی معتقد است هرچه در گذشته موقعیّتی خاص برای یک فرد، پاداشی را در پی داشته باشد، احتمال این‌که فرد آن کنش را دوباره انجام دهد، بیشتر است.
فرد رای دهنده اگر در انتخابات گذشته در حمایت از فرد یا طایفه یا جریان سیاسی پیروز شده باشد احتمال گرایش مجدد به این جریان وجود بیشتری دارد.
۲٫محرّک؛ هومنز معتقد است اگر در گذشته رخداد یک محرّک خاص یا مجموعه‌ای از محرک‌ها، موقعیّتی را ساخته باشند که کنش فردی با پاداش روبرو شده باشد، هرچه که محرک‌های فعلی بیشتر شبیه به محرک‌های گذشته باشد، احتمال این‌که فرد مورد نظر، کنش مشابه کنش‌های گذشته انجام دهد، بیشتر است.
فرد رای دهنده پاداشی در مقابل حمایت خود دریافت کرده است این پاداش می تواند جنبه شخصی داشته باشد هر چه پاداش مشابه دفعات قبل باشد تمایل بیشتری برای مشارکت می یابد.
۳٫ارزش؛ گزاره یا قضیه ارزش نیز از این قرار است که هرچه یک کنش و نتیجه آن برای یک فرد ارزشمندتر باشد، احتمال انجام آن کنش بیشتر است. ارزشمندی مشارکت تا چه میزان برای فرد رای دهنده می تواند تاثیرداشته باشد.
لذا به خوبی می توانیم انتخابات را مانند یک مبادله اجتماعی تشریح کنیم مبادله ایی که پاداش و تایید اجتماعیش هم برای منتخب و هم برای حامیانش جنبه های متفاوتی دارد از فرصت خدمت تا فرصتی برای خود ….
رای دهندگان به عنوان بازیگران اصلی انتخابات باید میان محرک ها ارزش ها و منظور از موفقیت کاندیدا و حامیان آنها دقت کنند آیا اصل همه برای هم است یا همه برای عده ای خاص؟
یونس رفیعی منجزی
کارشناس ارشد جامع شناسی
