دیدبان مسجدسلیمان : خدادادیان،در مقدمه ی کتاب،آشنایی اش با”ارامنه”را در قالب روایتی شیرین از دوران کودکی خود در زادگاهش چنین توصیف کرده است؛؛اولین بار که من واژه ی”ارمنی”را شنیدم،دانش آموز مقطع ابتدایی در مسجد سلیمان بودم.
مسجد سلیمان در شمال استان خوزستان قرار دارد و بواسطه ی حفر نخستین چاه نفت ایران و خاورمیانه در آن،شناخته شده است.من در آن شهر و آن محله ی کارگری،همکلاسی بسیار زرنگ و درس خوانی داشتم که متاسفانه دچار لکنت زبان مادر زادی بسیار شدید بود و برای گفتن چند کلمه پشت سرهم،به مشکل می خورد و این موضوع بسیار برایش آزار دهنده بود و برای من هم!دارو و درمان تخصصی که به جبر فقر،آرزوی محال بود!دعا و سرکتاب هم افاقه نکرد و در نهایت دو گزینه برای مداوا کردن باقی مانده بود؛”تخم کبوتر”و”نان ارمنی”!خوردن تخم کبوتر برای بازشدن زبان آن روزها مرسوم بود،اما اینکه چطور خوردن نان ارمنی،زبان را باز می کرد،مبهم و عجیب می نمود.بعدها که معنی ارمنی را پرسیدم و دانستم،فکر کردم شاید به معجزه ی پیامبرشان،مسیح(ع)ربط داشته باشد….بهر حال این،نخستین بار بود که من از ارامنه می شنیدم مولف در ادامه با طرح این پرسش وارد موضوع کتاب می شود که؛؛اما ارامنه در این شهر دورافتاده در جنوب غرب ایران چه می کردند؟؛؛
سوالی که محتوای کتاب به بررسی جوانب مختلف آن،یعنی حضور ارامنه در کنار دیگر اقوام و باورمندان به ادیان و مذاهب مختلف در شرکت-شهرهای نفتی ایران در خوزستان اختصاص یافته است.منظور خدادادیان از عبارت”شرکت-شهر”چنانچه در پی نوشت مقدمه ی کتاب آمده است؛؛ترجمه ی فارسی company-city است و منظور شهرهایی هستند که با یک فعالیت صنعتی آغاز و متولد می شوند؛؛
کتاب ارامنه ی ایران و صنعت نفت با یک مقاله ی تحلیلی در مورد پیشینه ی باستانی حضور و ارتباط ارامنه با ایران باستان با عنوان”ارامنه در ایرانشهر”آغاز و طی آن،ضمن اشاره به ارتباط تاریخی و باستانی سرزمین ارمنستان و ایران باستان،آثار برخی مورخان ارمنی مورد بازخوانی کوتاه قرار گرفته است.
در ادامه ی کتاب،مصاحبه های تاریخ شفاهی انجام شده توسط مولف با سه تن از ارامنه ی قدیمی شهرهای نفتی ایران،بنام های خاچیک نوراویان(و همسر)،سارو منصوریان و امیل سوازیان،منشر شده و با مرور خاطرات مصاحبه شوندگان،جنبه های مختلف زندگی در مناطق نفتخیز ایران را در قالب گفتگوهایی صمیمی و با احساس مرور کرده است.فضایی که در ادامه ی کتاب و با یک”ناداستان کوتاه” بیشتر توصیف شده و به این سوالات اساسی پاسخ می دهد که چگونه می توان متفاوت بود،اما دشمن نبود؟چگونه می توان باورها و اعتقادات مذهبی و فرهنگی متفاوت داشت،اما کنار یکدیگر هم زیستی مسالمت آمیزی داشت؟
اسناد مرتبط با حضور ارامنه در صنعت نفت و عکس های مرتبط با مصاحبه های تاریخ شفاهی تکمیل کننده ی محتوای کتاب بوده و در پایان کتاب نیز پس از ذکر منابع و مآخذ مورد استفاده در کتاب با متنی کوتاه در خصوص کتابشناسی فرشید خدادادیان به پایان می رسد.
همانگونه که آمد؛در جای جای کتاب مستندات تاریخی همزیستی مسالمت آمیز افراد مختلف در کنار یکدیگر در شهرهای نفتی ایران برای مخاطب تشریح می شود.چنانچه پشت جلد کتاب نیز آمده است؛؛جنوب غرب ایران به برکت حضور صنعت نفت،مقصد مهاجرت افراد از جاها و مناطق مختلف برای کار در کمپانی نفت و به مرور شکل گیری شهرهایی بود که در آن ایرانی و خارجی و مسلمان و مسیحی و یهودی و زرتشتی و عرب و عجم و ترک و کرد و فارس و…همسایه شدند.ارامنه ی شرکت شهرهای نفتی تا سال های منتهی به انقلاب،جمعیتی قابل توجه داشتند و به مرور از این شهرها مهاجرت کردند.بازخوانی خاطرات و یادگارهای ایشان از زندگی در این شهرهای در روزگار خود مدرن،در ایران سنت زده ی آن ایام،نمونه هایی خواندنی از هم زیستی مسالمت آمیز افراد،اقوام و ادیان مختلف در این مناطق است و از این منظر،نمونه های تاریخی اجتماعی ارزشمندی برای فهم درست این موضوع که؛می توان متفاوت بود،اما دشمن نبود!می توان باورها و اعتقادات مذهبی و فرهنگی متفاوت داشت،اما کنار یکدیگر هم زیستی مسالمت آمیزی داشت…؛؛
کتاب ارامنه ی ایران و صنعت نفت در قطع وزیری در یکصد و ده صفحه منتشر شده و عکس روی جلد آن،تصویری تاریخی از یکی از کلوپ های قدیمی کمپانی نفت در خرمشهر را نشان می دهد.کتاب”ارامنه ی ایران و صنعت نفت،تاریخ شفاهی هم زیستی مسالمت آمیز در شرکت-شهرهای نفتی ایران”توسط نشر برسم و با قیمت چهل و پنج هزارتومان به بازار کتاب ارائه شده است.
