گروهی این اقدام را یک تلاش برای سرقت «ژنوم» دختران ایرانی معرفی می کنند و هشدار داده اند. روزنامه همشهری و اعضای جبهه انقلاب اسلامی در فضای مجازی این افراد را تشکیل می دهند و در سوی مقابل کیانوش جهانپور پزشک عمومی و مدیر روابط عمومی اسبق وزارت بهداشت می گوید موی کوتاه شده از سر اصلا حاوی دی ان ای نیست که بخواهد سرقتی انجام بپذیرد و در حقیقت برای رسیدن به ژنوم ایرانیان راه های بسیار ساده تری است. اینکه ۷ میلیون ایرانی خارج از مرزهای سرزمینی ایران هستند. مهاجران نسل اولی که بسیاری از آنها در سال های اخیر به غرب برای ادامه زندگی رفته اند. آنها به آزمایشگاه می روند ، زندگی روزمره دارند و کیس های ساده تری برای کشف ژنوم ایرانی ها خواهند بود.
کدام یک از این دو گروه درست می گویند؟ دکتر محمود تولایی متخصص ژنتیک ، استاد دانشگاه شهید بهشتی و دبیرعلمی همایش ژنتیک ایران در پاسخ به این پرسش می گوید:« متاسفانه مشکل اینجاست که وقتی بحث های علمی و تخصصی به فضاهای عمومی می آید دچار چنین اشکالاتی می شود و سوء برداشت هایی به همراه دارد. اگر تخصصی به مسئوله نگاه کنیم ، برای برداشت پروفایل ژنتیکی افراد حتما نیاز به پیاز یا ریشه مو وجود دارد و نمی شود از تار موی چیده شده به این پروفایل رسید چون تار موی بدون ریشه ، فاقد دی ان ای است.»
این گفته را دکتر پانته آ ایزدی ، متخصص ژنتیک و استاد دانشگاه تهران هم که اصلا این ماجرا را نشنیده و می گوید علاقه ای به شبکه های اجتماعی و بحث های شان ندارد ، تنها در قالب یک پرسش علمی تایید می کند و می گوید:« وقتی یک تکه از موی سرتان را می چینید ، حالا یا به سلمانی می روید و موهای تان را کوتاه می کنید ، در حقیقت این بخش ، بخش مرده مو است. ساقه مویی که فاقد دی ان ای . اگر قرار باشد از مو دی ان ای استخراج شود ، باید یک دسته از موهای سر را از ریشه بکنید که خیلی کار دردناکی است و بعید می دانم کسی برای این کار پیشقدم شود. دی ان ای را فقط می شود از ریشه مو گرفت و بعید است کسی حاضر شود موهایش را محکم از ریشه بکند که برای یک نمایشگاه یا حالا هر چیزی ارسال کند ولی خب جریان های رسانه ای این سلبریتی ها و هالیوودی ها را فرصت ندارم و علاقه ای هم ندارم که پیگیری کنم و برای همین است که اصلا در جریان این بحث ها و جنجال ها نیستم.»
موهای بریده به هیچ دردی نمی خورد؟
این جمله را می گویند دکتر ملک زاده استاد و پژوهشگر پزشکی و معاون پیشین پژوهشی وزارت بهداشت ، مدام در کلاس های درسش تکرار می کرده است:« با سرعتی که علم ژنتیک در پژشکی پیش می رود ، هیچ بعید نیست آنچه امروز ما به عنوان پزشکی نوین اسم می بریم تبدیل به طب سنتی و شبه علم شود. » این تقریبا شبیه نظری است که دکتر تولایی در نگاه همراه با تردید به رفتار آنجلینا جولی دارد و می گوید:« درست است که تکه ای از مو فاقد دی ان ای است اما تکنولوژی با سرعتی پیش می رود که محیرالعقول است. مثلا الان در متد های جدید می گویند پروتئین ها هم ساختار انحصاری دارند . و وقتی مثلا ما صحبت ژن را پیش می کشیم . حداقل ۲۰ هزار ژن کارکردی در بدن ما وجود دارد و ده ها هزار ژن غیر کارکردی. بنابراین کار خیلی پیچیده ای است که ما از پروتئین ها به ساختار ژنتیکی کارکردی بدن یک فرد برسیم یا نرسیم. اما مشکل اینجاست که هیچ کس هم با قطعیت نمی تواند این را رد کند که می شود پروژه ای پشت این درخواست های هنری و دارای ظاهرهای فرهنگی و تحت پوشش سلبریتی ها باشد. »
برای برداشت پروفایل ژنتیکی افراد حتما نیاز به پیاز یا ریشه مو وجود دارد و نمی شود از تار موی چیده شده به این پروفایل رسید چون تار موی بدون ریشه ، فاقد دی ان ای است
این همه ایرانی خارج از ایران ، چرا موی دختران داخل کشور؟
بخشی از این جنجال ، استدلال کیانوش جهانپور درباره امکان رسیدن به ژن ایرانیان از طریق ۷ میلیون مهاجر است . بحثی که دکتر تولایی آن را یک استدلال منطقی نمی داند و می گوید:« آنچه که در بدن ما فعالیت می کند ژن ها هستند اما این ژن ها بر اثر شرایط زندگی ، تعذیه و عوامل محیطی تغییر می کند . بنابراین پالس هایی که ژن ها از محیط دریافت می کنند اثر پذیر است و در علم به آنها اپی ژن می گویند. بنابر این ضمن اینکه من معتقدم با این فعالیت ها نباید سهل انگاری کرد چون ما نمی دانیم پشت این فعالیت ها و دکورها در آن سوی دنیا چه اتفاقاتی در جریان است و باید احتیاط داشت و تجربه حدودا ده سال قبل فیلم «برای اما» هم این نیاز به دقت را بیشتر می کند. اگر یادتان باشد «اما» دختر ۱۳ ساله ایرانی بود که به نوعی بیماری سرطان خون مبتلا بود و آن موقع گلشیفته فراهانی و دیگر سلبریتی ها آمدند این فیلم را منتشر کردند و از مردم خواستند تا قطره ای از خون شان را برای لابراتواری در خارج از کشور بفرستند تا ما ببینیم چه کسی می تواند برای پیوند خونی با این کیس باشد. خب این رفتار با هر نیتی منجر به جمع آوری انبوهی از نمونه های ژنتیکی مردم ایران می شد. چون که می دانیم قطره خون حاوی تمام گنجینه ژنتیکی یک فرد است. اما ریشه مو بدون ریشه خیلی کارکردی درباره بحثی که مطرح شده ندارد. برای همین هم من تئوری های توطئه درباره وجود دست های پنهان را نه می توانم رد کنم و نه تایید.»
در مقابل این دیدگاه دکتر پانته آ ایزدی نظری متفاوت دارد او معنقد به این دیدگاه است که وقتی درباره ژن ها حرف می زنیم ، کاملا مشخص است که شناسنامه ژنی یک ایرانی از باستان تا امروز و یا یک ایرانی خارج از کشور خیلی تفاوتی با هم ندارد. او در این باره به خبرآنلاین می گوید:« دی ان ای یک جمعیت ، به هر حال با اب و هوا عوض نمی شود. ما این شناسنامه نژادی را از اجدادمان گرفتیم . با توجه به اقوامی که اجدادمان را تشکیل می داده اند . پس اگر یک ایرانی از کشور خارج شود دی ان ای را با خود می برد چون این شناسنامه ژنتیک را خودش از پدر و مادرش به ارث برده و آنها از اجدادشان. پس به هر حال ایرانی ، ایرانی است و شاخص های خودش که قومیتش را با خود به همراه دارد. پس درباره شناسنامه ژنی باید بگوییم نیازی نیست که یک ایرانی تما باید در ایران باشد تا شناسنامه ژنی کشورش را به همراه داشته باشد و رسیدن به این اطلاعات به راحتی از طریق ایرانیان مهاجر هم امکان پذیر است.»
ایرانی داخل ایران؟ ایرانی باستان هم دی ان ای ما را دارد!
اما بحث تنها درباره ژنتیک و شناسنامه ژنی نیست و درباره اپی ژن ها هم می شود اینچنین نظر داد؟ دکتر ایزدی پاسخ می دهد:« اگر چیزهای دیگری قرار باشد بررسی شود قطعا تغییرات را شاهد هستیم. در بحث اپی ژن ها این تغییرات رخ می دهد. دی ان ای ژنوم ثابتی است اما در بحث اپی ژن ها عوامل محیطی باعث تغییرات می شوند و آر ان ای گرفته شده تغییر می کند و پروتیین هایی که از آنها مشتق می شود هم تغییر می کند اما درباره دی ان ای ، تغییری رخ نمی دهد . می بینید که از بقایای استخوان های به جای مانده چند صد ساله حتی می توانند شناسنامه ژنتیکی استخراج کنند و تبارشناسی را انجام دهند . یا مثلا همین بحث بازطراحی های بر اساس هوش مصنوعیی و مدل سازی های تقریبی که این روزها مد شده که البته خیلی دقیق هم نیستند.»
ساخت ویروس برای ایرانی ها؟
تئوری های توطئه و ساختن ویروس هایی مثل کرونا برای مردم از طریق همین سرقت های ژنتیکی. مثلا از نمونه بزاق ها؟ این چیزی است که علیرضا آل داوود عضو ستاد فرماندهی جبهه انقلاب در فضای مجازی درباره اش ادعا کرده است. این ها آیا واقعیت دارد؟ پرسشی که دکتر تولایی در پاسخ به آنها می گوید:« ببینید از طریق بزاق ویروس کرونا ساخته نمی شود. دقیقش می شود اینکه یک قطره بزاق دهان می تواند مثل یک تکه از پوست یا ریشه مو یا قطره خون کل پروفایل ژنتیکی یک فرد را در اختیار محقق قرار دهد. چون در بدن هر انسان بالغ ۱۰۰ تریلیون سلول دارد و هر سلول کل ویژگی های ژنتیکی یک فرد را دارد. یعنی همه این سلول های دارای هسته غیر از گلبول های قرمز ما که فاقد هسته هستند هر جزئی از آن بدست کسی بیفتد می تواند ساختار ژنتیکی فرد را بدست بیاورد. همین کاری که در پرونده های جنایی استفاده می کنند . ولی اینکه بگویند از بزاق ویروس کرونا ساخته شده که واقعا حرف خالی از علم است. از زنتیک به همه اطلاعات یک سلول زنده می توان رسید. بنابر این می توان از شناسنامه ژنی به ایمنی رسید . می شود برای این حساسیت ها که که از عوامل ژنی استخراج می شود ، عامل حساسیت و ضعف در برابر یک بیماری را با ساخت واکسن پر کرد و بر خلافش هم اگر کسی دنبال ایجاد اختلال باشد ، می توان با داشتن اطلاعات نقاط ضعف در ساخت ویروس ها استفاده کرد. در جنایت هایی که در رفتارهای بیوتروریسم اتفاق می افتد ، از این اطلاعات بهره می گیرند. بالاخره ساده اندیشی هم نمی شود داشت. این که مثلا یک پزشک بگوید اگر کلی ایرانی خارج از کشور هستند و می شود نمونه ها را از آنها گرفت هم دیگر خیلی ساده اندیشانه است. با توجه به بحث اپی ژن ها که گفتم ، نمی توان تئوری توطئه را هم در مواردی اینچنینی رد کرد و نگاه همراه با تردید به کمپین خانم آنجلینا جولی خیلی هم بی ربط نیست. اگرچه واقعا با علم امروز بریده ای از مو برای یافتن شناسنامه ژنتیکی خیلی شیوه منطقی به نظرنمی رسد.»
دکتر پانته آ ایزدی اما به این پرسش پاسخ نمی دهد چون می گوید تخصصی در این زمینه ندارد:«من اقلا در این باره سواد ندارم و ترجیح می دهم درباره چیزی که مطالعه ندارم صحبت نکنم. یکی از خطرات بزرگ این است که درباره چیزی که سواد ندارند چیزی نگویند چون حاصل این اتفاق تولید شبه علم است.»
