دیدبان مسجدسلیمان بخش حقوقی:بر اساس قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران همه شهروندان حق داشتن وکیل در دادگاه ها را دارند، علاوه بر این هیچکس نباید به دلیل عدم توانایی مالی از حق داشتن وکیل محروم شود. اما در عمل شاهدیم برخی از شهروندان به دلیل عدم اطلاع کافی یا مشکلات اقتصادی نمی توانند از خدمات وکلا استفاده کنند. در این شرایط برای اینکه این حقوق مذکور در قانون اساسی برای این شهروندان تامین شود قانونگذار دو تاسیس حقوقی به نام های وکیل تسخیری و وکالت معاضدتی پیش بینی کرده است.
قسمت اول وکیل تسخیری
مفهوم وکالت تسخیری چیست؟
وکالت تسخیری وکالتی است که از طرف دادگاه در امور کیفری برای دفاع از متهم به وکلا ارجاع می شود.
وکالت تسخیری
قانونگذار برای حمایت از حقوق مردم دو نهاد را در نظر گرفته که وکالت تسخیری و دیگری وکالت معاضدتی نام دارد. مطلب اول درمورد وکیل تسخیری
وکالت تسخیری در امور کیفری به کار می رود.
وکالت تسخیری، وکالتی است که از متهم به عمل می آید، یعنی به شاکی در پرونده های کیفری وکیل تسخیری تعلق نمی گیرد و در صورت استطاعت مالی، شاکی نمی تواند درخواست وکیل تسخیری داشته باشد تا از حق وی دفاع کند. اما برای متهم امکان تعیین وکیل تسخیری وجود دارد.
در همه پرونده ها و با هر موضوع شکایتی امکان تعیین وکیل تسخیری نیست. در قانون البته از نحوی متن ماده ۱۸۶ و تبصره این ماده که در قانون آیین دادرسی کیفری تنظیم شده می توان استنباط کرد که برای هر موضوع کیفری امکان تعیین وکیل تسخیری وجود دارد، اما در عمل چون قانون مواردی را به عنوان موارد الزامی تعیین وکیل تسخیری مشخص کرده در سایر موارد که غیر الزامی است ما در رویه عملی دادگاه ها ندیده ایم که وکیل تسخیری برای متهم تعیین شود.
در عین حال از نظر قانونی منعی وجود ندارد، بنابراین برای موارد غیر الزامی هم اگر متهم تقاضای وکیل برای خود داشته باشد و مطرح کند که توانایی گرفتن وکیل را ندارد، دادگاه این خواسته را اجابت و برای وی وکیل تسخیری تعیین می کند. آن مواردی که مهم است و قانونگذار گفته که باید الزاما برای متهم وکیل تعیین شود، مواردی است که مجازات های سنگینی برای آن در نظر گرفته شده مثل اعدام، حبس ابد، حبس های طولانی مدت و … در این موارد حتما باید وکیل در دادرسی حضور داشته باشد و اگر متهم توان تعیین وکیل برای خود را نداشته باشد، دادگاه برای او وکیل تسخیری تعیین می کند.
مرجع تعیین وکیل تسخیری دادگاهی است که به پرونده رسیدگی می کند، یعنی در همان محکمه ای که متهم محاکمه می شود قاضی همان محکمه به تقاضای متهم برای وی به انتخاب خود وکیل تعیین می کند، حتی اینکه چه کسی وکیل وی شود هم جزو اختیارات قاضی دادگاه است.
در پرونده های کیفری مخصوصا در مواردی که حضور وکیل الزامی است و متهم نمی تواند برای خود وکیل اختیار کند و دادگاه برای او وکیل تعیین می کند. دادگاه به این مسئله که قابلیت دفاع از متهم وجود دارد یا خیر وارد نمی شود، به عبارت دیگر آیا متهم لیاقت دفاع دارد یا نه. متهم چه دلایل علیه وی قوی باشد چه ضعیف برای وی وکیل تسخیری تعیین می شود. در پرونده های تسخیری اساسا همین که متهم بیان کند که وکیل می خواهد دادگاه در موارد الزامی که مسلما باید وکیل تعیین کند در سایر امور هم می تواند به تقاضای شخص وکیل تعیین کند.
یکی از موارد دیگری که در مورد وکالت تسخیری می توان مطرح کرد این مطلب است که در قانون آمده است در دادگاه برای متهم وکیل تعیین شود، به عبارتی متهم در دادسرا وظیفه تشکیل پرونده، تحقیقات مقدماتی، جمع آوری ادله، اظهارنظر نهایی نسبت به این متهم را در اختیار دارد، متهم اگر فاقد توانایی مالی برای اختیار کردن وکیل باشد، قوه قضائیه در این مرحله از رسیدگی به وی وکیل نمی دهد. این یک ایراد است که فرد در مرحله تحقیق به دلیل عدم توان مالی از داشتن وکیل محروم شود، در حالی که در موارد دیگر حق همراه داشتن وکیل وجود دارد و وکیل در تحقیقات مقدماتی به همراه متهم است اما حق دخالت در تحقیقات را ندارد، یعنی زمانی که دادسرا تحقیقات خود را به پایان رساند وکیل مجاز است تا از موکل خود دفاع کند. همین میزان نقشی که قانونگذار برای وکیل در مرحله دادسرا قائل شده است، باید برای فرد بی بضاعت هم قائل می شد. در حال حاضر ما از این زاویه یک مصداق در نقض قانون اساسی داریم که شخص در مرحله دادسرا حق درخواست وکیل تسخیری ندارد، چه بسا اگر در این مرحله وکیل دخالت می کرد شاید اصلا پرونده به دادسرا نمی رفت.
یکی از اهداف و فلسفه های تعیین وکیل تسخیری برای متهم، به اصطلاح توازن سلاح است، یعنی از سوی جامعه و شاکی در دادسرا با همه امکانات در پرونده حضور پیدا می کنند و چه بسا از شاکی دفاع کنند و تحقیقات انجام دهند تا بتوانند اتهام متهمرا اثبات کنند. اما از طرف متهم، اگر کسی نباشد که از وی دفاع کند و خود هم توانایی علمی و عملی نداشته باشد، این نابرابری در دادرسی ایجاد می کند و برای رفع این نابرابری است که وکیل تسخیری تعیین شده است. اما در مرحله دادسرا اگر وکیلی برای متهم وجود نداشته باشد چه بسا دادسرا مطلق العنان علیه متهم اقدام کند و این با دادرسی عادلانه و منصفانه مغایرت دارد.
وکلای دادگستری که به عنوان وکیل تسخیری در دادگاه ها حضور پیدا می کنند هزینه های خود را از کجا می گیرند؟
وکیل تسخیری اگر به وی از طرف دولت حق الوکاله ای هم پرداخت شود آن حق الوکاله مربوط به خودش است و چیزی به عنوان حق کانون وجود ندارد.
شهروندان برای استفاده از وکیل تسخیری باید به کجا مراجعه کنند و چه شرایطی باید داشته باشند؟
وکیل تسخیری به وسیله متهمی که در دادگاه مشغول محاکمه است، تقاضا می شود آن هم فقط از قاضی که در حال محاکمه وی در دادگاه است. این موضوع هیچ ارتباطی به کانون وکلا ندارد اگر چه وکیل از کانون وکلا انتخاب می شود اما مراجعه تقاضا کننده به کانون وکلا مربوط نمی شود و به شخص قاضی در زمان محاکمه مربوط است و تعیین وی هم اصولا با دادگاه است. اما در کانون وکلا هم کمیسیونی به عنوان کمیسیون وکلای تسخیری وجود دارد. در صورتی که قوه قضائیه از کانون وکلا بخواهد که برای چنین اشخاصی وکیل تعیین کنند، توانایی این کار وجود دارد اما در کل کانون وکلا به تنهایی وارد مسئله وکلای تسخیری نمی شود. بلکه حتما برای این کار باید تقاضایی از قوه قضائیه وجود داشته باشد.
