دیدبان مسجدسلیمان : انسان ها موجوداتی هستند که باورهایی خاص دارند و می‌توانند این باورها را به فعل برسانند یا تغییر دهند.
عقلانیت در سه قالب استفاده می شود، باورهای معقول یا ارزشهای معقول و در نهایت رفتارهای عقلانی.
در عقلانیت نظری ما به چه باوری، باور عقلانی داریم و در عقلانیت عملی ما چه رفتاری را معقول می دانیم و در نهایت عقلانیت ارزشی برای چه چیزهایی ارزش قائل شویم؟
عقلانیت مدنظر ما عقلانیت هنجاری است.
انسان به عنوان حیوان عاقل چه رفتارها و ارزش ها و باورهای داشته باشد که حیوان عقلانی محسوب شود؟
عقلانیت مستلزم ‘باید’ است. باید چگونه باشیم، باید باوری که داریم انجام دهیم، باید به باورمان نظم دهیم و قانونمند کنیم و این باید ها سبب می‌شود که چه رفتارهایی در قالب عقلانیت انجام دهیم.
ما دارای چهار کنش هستیم. کنش اجتماعی، کنش عاطفی، کنش سنتی و کنش عقلانی.
حرکت تاریخی انسان ها به سمت کنش عقلانی است. در کنش عقلانی هدف در ارتباط با ارزش است. تصمیم ها و رفتارهای ما برای رسیدن به هدف است، اما آیا عقلانیت اجازه می دهد برای رسیدن به مطلوب هدف، هر اقدامی را انجام دهیم؟
مثال ساده آن کسب ثروت است. آیا عقلانیت، رسیدن به هدف (ثروت)را به هر روشی توصیه می کند و آنرا مورد قبول جامعه میداند؟
قطعا جامعه دارای ارزش هایی است که براساس آن، راه های رسیدن به اهداف را مشروع و مقبول می کند. در این صورت هر راهی را که می توان به هدف (ثروت)رسید را نمی‌پذیرد و تنها از راه معقول و ارزشی مورد قبول جامعه است.
جامعه ما شاهد فساد های زیادی در ساختار اقتصادی خود است چرا که راه رسیدن به هدف عقلانی از شیوه های غیر ارزشی (اختلاس.احتکار.رانت و ویژه خواری و….)میگذرد.
در مسائل سیاسی جامعه ما، فرد برای رسیدن به مطلوب سیاسی خود دست به روش هایی میزند که از نظر عقلانیت ارزش دار، مورد پسند نیست، اما فرد برای رسیدن به این هدف کوشش خود را دارد و به هر اقدامی دست می زند تا به مقصود برسد. از تقلب در انتخابات تا لابی ها و باج دهی های سیاسی و امتیاز دادن ها.
این دور شدن از عقلانیت ارزشی سبب می شود شایسته سالاری در جامعه مورد هجمه قرار گیرد و درنهایت اعتماد مردم به روش های دموکراتیک و قانونمند، خدشه دار شود و انسجام اجتماعی ناشی از قانون را زیر سوال ببرد. چرا که فرد از عقلانیت خود برای فقط به رسیدن به مطلوب سود برده است اما اخلاقیات را قربانی کرده است.
جامعه ما نیاز دارد برای اعتلای خود، عقلانیتی در چارچوب هدف مقبول و وسیله رسیدن مشروع و استفاده نماید تا از پیامدهای منفی آن جلوگیری شود.
