نمایندگان مجلس و نظارت بر دولت

دیدبان مسجدسلیمان:یادادشتی ازحسین کیارسی بهداروند
کارشناس ارشد علوم سیاسی

۱.تذکر

یکی از حقوقی که آیین نامه داخلی مجلس برای نمایندگان برسمیت شناخته است، دادن حق تذکر به رئیس جمهور و وزیران درباره یکی از وظایف آنان است، که این حق در اصل ۸۸قانون اساسی هم آمده است.

۲.سوال

حق سوال نمایندگان از رئیس جمهور و وزیران از حقوقی است، که در اصل ۸۸قانون اساسی آمده است.
که در هر مورد حداقل یک چهارم کل نمایندگان از رئیس جمهور و یا هریک از نمایندگان از وزیر درباره وظایف آنان سوال میکند که رئیس جمهور یا وزیران موظف هستند در مجلس حاضر شوند و پاسخگوی نمایندگان باشند
این جواب نباید در مورد رئیس جمهور بیش از یک ماه و در مورد وزیر بیش از ده روز به تاخیر افتد مگر با عذر موجه
اشکالی که در این اصل وجود دارد این است که سوال از رئیس جمهور و وزیران مجاز شمرده شده اما نمایندگان نمیتوانند از مدیران سازمان های مستقل دولتی و معاونان رئیس جمهور سوال کنند
(سوال از رییس جمهور و وزیران ضمانت اجرای مستقیمی ندارد، جز آنکه زمینه را برای نظارت بعدی و شدیدتر مجلس یعنی استیضاح فراهم میکند )

۳.استیضاح

شدیدترین نظارت مجلس بر عملکرد مقامات دولتی استیضاح است
براساس قانون اساسی استیضاح ممکن است از هئیت وزیران ویا شخص رئیس جمهور باشد،این نظارت مجلس از ضمانت اجرای کافی و لازم برخوردار است که ممکن است به عزل رئیس جمهور ویا وزیری انجام گیرد.
استیضاح برای وزیران وقتی قابل طرح در مجلس است که امضای حداقل ده نماینده به هیئت رئیسه تقدیم شود و وزیر ده روز مهلت دارد از خود در مجلس دفاع کند
استیضاح در مورد رئیس جمهور وقتی قابل طرح در مجلس است، که حداقل یک سوم از نمایندگان موافق استیضاح باشند و رئیس جمهور در مدت یک ماه پس از طرح در مجلس حاضر شود،در صورتی که پس بیانات نمایندگان موافق و مخالف و پاسخ رئیس جمهور دو سوم نمایندگان به عدم کفایت رئیس جمهور رای دادند مراتب در جهت بند ۱۰اصل ۱۱۰ قانون اساسی به اطلاع رهبری میرسد و رهبری هم با در نظر گرفتن مصالح کشور تصمیم میگیرد.

۴_گزارش منفی نمایندگان و کمیسیون ها

هرگاه حداقل ۱۰ نفر از نمایندگان و یا هرکدام از کمیسیون ها عدم رعایت شئون و نقض یا استنکاف از اجرای قانون یا اجرای ناقض قوانین توسط رئیس جمهور یا وزیران و مدیران دستگاهای زیر مجموعه آنان را اعلام کنند موضوع بلافاصله از طریق هئیت رئیسه جهت رسیدگی به کمیسیون ذی ربط ارجاع میشود
کمیسیون حداقل ظرف ۱۰روز موضوع را رسیدگی میکند و در صورت وارد بودن با اظهار نظر صریح گزارش خود را از طریق هئیت رئیسه به مجلس ارائه میشود.

۵.تحقیق و تفحص

یکی دیگر از ابزارهای نظارتی مجلس تحقیق و تفحص است، طبق اصل ۷۶ قانون اساسی مجلس حق تحقیق و تفحص در تمام امور کشور را دارد

نکته اول:
تحقیق و تفحص حق مجلس شورای اسلامی است نه حقی برای یک یا چند نماینده مجلس.
بنابراین اگر نماینده یا نمایندگانی تقاضای تحقیق و تفحص داشته باشند زمانی اقدام به این کار میشود که تقاضا به تصویب کمیسیون تخصصی مربوطه مجلس برسد.

نکته دوم:
با توجه به کاربرد لفظ “تمام “که از الفاظ عموم است، واضافه به کلمه “امور “نتیجه میگیریم که اصولا مجلس شواری اسلامی حق ورود به تمام امور کشور را دارد و می توان از آنها تحقیق و تفحص کند.